तपाईंको मोबाइल वालेट सुरक्षित राख्ने १० प्रभावकारी उपायहरू

मोबाइल वालेट भनेको के हो?

मोबाइल वालेट एक प्रकारको डिजिटल भुक्तानी प्रणाली हो जुन मोबाइल एपको माध्यमबाट बैंक खाता, डेबिट/क्रेडिट कार्ड, वा लोड गरिएको रकमबाट विभिन्न सेवा (जस्तै: रिचार्ज, बिल भुक्तानी, अनलाइन शपिंग, पैसा ट्रान्सफर) सजिलै गर्न सकिन्छ।

नेपालमा प्रचलित मोबाइल वालेटहरूमा Esewa, Khalti, IME Pay, Namaste Pay, Prabhu Pay आदि पर्छन्।

मोबाइल वालेट किन सुरक्षित राख्नुपर्छ?

मोबाइल वालेटमा तपाईंको बैंक खाता, कार्ड, र व्यक्तिगत विवरणहरू जोडिएका हुन्छन्। यदि कसैले तपाईंको वालेट पहुँच गर्‍यो भने:

• तपाईंको खाताबाट पैसा निकाल्न सक्छ
• पासवर्ड/OTP चोरी गर्न सक्छ
• बैंक खातामा अनधिकृत ट्रान्सफर गर्न सक्छ
• तपाईंको पहिचान प्रयोग गरी अपराध गर्न सक्छ

त्यसैले सुरक्षा हरेक प्रयोगकर्ताको लागि अत्यावश्यक छ।

तपाईंको मोबाइल वालेट सुरक्षित राख्ने १० उपाय

१. मजबुत पासवर्ड प्रयोग गर्नुहोस्

• पासवर्ड मोबाइल वालेटको पहिलो सुरक्षा ढोका हो। कमजोर पासवर्ड प्रयोग गर्दा ह्याकरले सजिलै अनुमान गर्न सक्छ।
• पासवर्ड कम्तीमा ८ अक्षरको हुनुहोस्
• अक्षर (A-Z, a-z), अंक (0-9) र विशेष चिन्ह (!, @, #, आदि) समावेश गर्नुहोस्
• आफ्नो नाम, जन्म मिति, फोन नम्बर प्रयोग नगर्नुहोस्

२. पासवर्ड नियमित रूपमा परिवर्तन गर्नुहोस्

• एकै पासवर्ड लामो समयसम्म प्रयोग गर्नु खतरनाक हुन्छ।
• प्रत्येक २–३ महिनामा पासवर्ड परिवर्तन गर्ने बानी बसाल्नुहोस्।

३. दुई-चरण प्रमाणीकरण (Two-Factor Authentication) अनिवार्य गर्नुहोस्

• अधिकांश मोबाइल वालेटमा अब 2FA सुविधा उपलब्ध छ।
• यसले तपाईंको खातामा लगइन गर्दा OTP, पिन, वा बायोमेट्रिक प्रमाणीकरण माग्छ।
  यसले तपाईंको खाता थप सुरक्षित बनाउँछ।

४. मोबाइलमा एप लक राख्नुहोस्

• यदि तपाईंको फोन हरायो वा चोरी भयो भने मोबाइल वालेट सजिलै खुल्न सक्छ।
• त्यसैले, वालेट एपमा App Lock (PIN, Pattern, Fingerprint) प्रयोग गर्नुहोस्।
  साथै, फोनमै पनि सिक्योरिटी लॉक राख्नुहोस्।

५. अज्ञात लिङ्कमा क्लिक नगर्नुहोस्

• फिसिङ आक्रमणबाट जोगिनका लागि कुनै अज्ञात ईमेल, म्यासेज, वा SMS मा आएको लिंक क्लिक नगर्नुहोस्।
• त्यो लिंक मोबाइल वालेटको नक्कली लगइन पेजमा लैजान सक्छ र तपाईंको पासवर्ड चोरी हुन सक्छ।

६. सार्वजनिक Wi-Fi प्रयोग गर्दा सतर्क रहनुहोस्

• सार्वजनिक Wi-Fi नेटवर्कहरू प्रायः असुरक्षित हुन्छन्।
• यस्ता नेटवर्कमा मोबाइल वालेट खोल्नु वा कारोबार गर्नु जोखिमपूर्ण हुन्छ।
  सुरक्षित नेटवर्कमा मात्र प्रयोग गर्नुहोस्।

७. सन्देहास्पद गतिविधि तुरुन्त रिपोर्ट गर्नुहोस्

• यदि तपाईंको वालेटबाट अनधिकृत कारोबार भयो वा शंकास्पद म्यासेज/कॉल आयो भने तुरुन्त सम्बन्धित सेवा प्रदायकलाई रिपोर्ट गर्नुहोस्।
• Nepal मा अधिकांश वालेट सेवा कम्पनीहरूको ग्राहक सेवा २४/७ उपलब्ध हुन्छ।

८. मोबाइल एपहरू सधैं अपडेट राख्नुहोस्

• वालेट एप अपडेट गर्दा नयाँ फिचरसँगै सुरक्षा सुधार पनि हुन्छ।
• पुरानो भर्सनमा रहँदा तपाईं साइबर आक्रमणको शिकार बन्न सक्नुहुन्छ।

९. अवैध वा नचिनेको एप डाउनलोड नगर्नुहोस्

• तपाईंको मोबाइलमा रहेको अन्य एपले पनि वालेट डेटा चोरी गर्न सक्छ।
  Play Store वा App Store बाट मात्र एप डाउनलोड गर्नुहोस्
• एप डाउनलोड गर्नु अघि रिभ्यु पढ्नुहोस्

१०. Wallet को ट्रान्सेक्सन हिस्ट्री नियमित जाँच गर्नुहोस्

• सधैं आफ्नो वालेटको ट्रान्सेक्सन इतिहास हेर्दै जानुहोस्।
• कुनै अनधिकृत वा अज्ञात कारोबार देखिएमा तुरुन्त पासवर्ड परिवर्तन गर्नुहोस् र ग्राहक सेवा सम्पर्क गर्नुहोस्।

थप सुझावहरू:

• आफू बाहेक कसैसँग पनि पासवर्ड वा OTP सेयर नगर्नुहोस्
• तपाईंको वालेटको Email वा SMS नोटिफिकेसन अन राख्नुहोस्
• सधैं Official Website वा Mobile App बाट मात्र लगइन गर्नुहोस्
• बायोमेट्रिक (फिंगरप्रिन्ट/Face ID) प्रयोग गर्दा अझ सुरक्षा थपिन्छ
  

नेपालमा फिसिङ वा ठगी भएमा के गर्ने?

यदि तपाईंको मोबाइल वालेट ठगी भयो भने:

1. तुरुन्त वालेट कम्पनीको ग्राहक सेवा (call/email) मा सम्पर्क गर्नुहोस्
2. नजिकको प्रहरी चौकी वा साइबर ब्युरो, काठमाडौं मा उजुरी दिनुहोस्
3. आवश्यक परेमा तपाईंको बैंक खाता पनि ब्लक गराउनुहोस्

मोबाइल वालेटले हाम्रो आर्थिक कारोबार सजिलो बनाएको छ, तर सँगै सुरक्षा चुनौती पनि ल्याएको छ। यदि तपाईंले माथि उल्लेखित सावधानी अपनाउनु भयो भने तपाईंको वालेट सुरक्षित रहनेछ।

सजग प्रयोगकर्ता बन्नुहोस् — किनभने तपाईंको डिजिटल सुरक्षा तपाईंको हातमै छ।